آستانه قیامتپیش از برپایی قیامت دربارۀ وضعیت جهان پس از حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) و جانشین آن حضرت و رخدادهای آستانۀ رستاخیز بزرگ، دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده که برخی مخالف یکدیگر است. از آن جا که جهت گیری دیدگاه‌ها بین شیعه و اهل‌سنت به طور کلی با یکدیگر متفاوت است، در این مقاله به بررسی جداگانه این دو دیدگاه می‌پردازیم. ۱ - دیدگاه شیعهبه طور عمده دیدگاه‌های شیعه، با بیان‌های متفاوت، جهان پس از حضرت مهدی (علیه‌السّلام) را بر خیر و صلاح معرفی کرده است و بر این باورند غیر از این نیز از حکمت و لطف الهی انتظار نیست؛ چرا که چگونه می‌توان تصور کرد پس از انتظاری چندین صد ساله، یا چند هزار ساله پس از حکومتی کوتاه باز هم اوضاع به هرج و مرج منتهی شود. برخی از مهم‌ترین دیدگاه‌ها بدین قرار است: ۱.۱ - حکومت رجعتکنندگانبرخی معتقدند وضعیت جهان پس از حضرت مهدی (علیه‌السّلام) بر نیک بختی است و جانشینان آن حضرت از بین رجعت‌کنندگان خواهند بود. همان گونه که در محل خود اشاره شده، (نگارنده، بازگشت به دنیا در پایان تاریخ) یکی از باورهای ژرف میان شیعیان، باور به زنده شدن دو گروه از مؤمنان خالص و کافران خالص است. یکی از مسائلی که آن جا مطرح شده، حکومت برخی از رجعت‌کنندگان مؤمن است. البته چگونگی این حکومت به روشنی بیان نشده است. کسانی که بر این دیدگاهند، افزون بر دلیل‌های فراوانی که از آیه‌ها و روایت‌ها ارائه می‌کنند بر این باورند روایاتی که می‌گوید هرگز زمین از حجت خالی نخواهد ماند، جهان پس از حضرت مهدی (علیه‌السّلام) را ناگزیر به دو گونه تصویر خواهد کرد: الف. بی درنگ، قیامت برپا شود. ب. حجت‌هایی از طرف پروردگار واسطۀ فیض باشند. از آن جا که شمار امامان، به تصریح پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بیش از دوازده نفر نخواهند بود، پس کسانی که بر مردم حکومت خواهند کرد، همانا امامان (علیهم‌السّلام) هستند. ۱.۲ - حکومت دوازده مهدیجهان پس از حضرت مهدی (علیه‌السّلام) همواره با حکومت دوازده مهدی اداره خواهد شد. شیخ طوسی با ذکر سند از امام علی (علیه‌السّلام) نقل کرده که در شبی که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رحلت کرد، مطالبی را به ایشان املا نموده که در آن پس از اشاره به امامان دوازده‌گانه، آن گاه که به آخرین پیشوا رسید، چنین فرمود: پس آن گاه که حضرتش امام حسن عسکری (علیه‌السلام) را هنگام وفات فرا رسید، پس آن (امر امامت) را به فرزندش محمد تسلیم می‌کند. ایشان دوازده امام هستند. بعد از او، دوازده مهدی خواهد بود... («فاذا حضرته (الحسن) الوفاة فلیسلمها الی ابنه محمد المستحفظ من آل محمد فذلک اثنا عشر اماما ثم یکون من بعده اثنا عشر مهدیا...») ابوبصیر گوید: به امام صادق (علیه‌السّلام) عرض کردم از پدر شما شنیدم فرمود پس از قائم دوازده مهدی خواهد بود. امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: همانا فرمود: دوازده مهدی و نفرمود: دوازده امام و لکن ایشان گروهی از شیعیان ما هستند که مردم را به دوستی ما و شناخت حق ما دعوت می‌کنند. ( انما قال اثنا عشر مهدیا و لم یقل اثنا عشر اماما و لکنهم قوم من شیعتنا یدعون الناس الی موالاتنا و معرفة حقنا») آن حضرت به ابوحمزه نیز فرمود: ای ابوحمزه! همانا پس از قائم، یازده مهدی از ما از فرزندان حسین خواهد بود. («یا ابا حمزة ان منا بعد القائم احد عشر مهدیا من ولد الحسین علیه السلام») ۱.۳ - حکومت اولیای الهیدر جهان پس از آن حضرت، تا برپایی قیامت، حکومت فقط در دست اولیای الهی خواهد بود. دلیل این دیدگاه، روایتی است که خداوند سبحانه و تعالی شب معراج به رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله‌و‌سلم) فرمود: ... پس هرآینه او را به سپاهیان خویش یاری خواهم کرد و او را به فرشتگان خویش کمک خواهم نمود، تا آن که دعوتم برتری یابد و آفریدگان بر یکتاپرستی‌ام گرد آیند. آن گاه پادشاهی او را ادامه خواهم داد و تا قیامت اولیایم چنین خواهند کرد. («... فلا نصرنه بجندی و لامدنه بملائکتی حتی تعلو دعوتی و تجمع الخلق علی توحیدی ثم لادیمن ملکه و لاداولن الایام بین اولیائی الی یوم القیامة») ۱.۴ - حکومت اهلبیتجهان پس از حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) به دست یکی از اهل‌بیت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اداره خواهد شد. جابر بن یزید جعفی گوید: از امام باقر (علیه‌السّلام) شنیدم فرمود: و به خدا سوگند! هر آینه مردی از ما اهل‌بیت مدت ۳۰۹ سال حکومت خواهد کرد. جابر می‌گوید عرض کردم: «این چه زمانی خواهد بود؟» آن حضرت فرمود: «پس از رحلت قائم...» («و الله لیملکن رجل منا اهل البیت ثلاثمائة سنة و یزداد تسعا قال فقلت له متی یکون ذلک قال بعد موت القائم علیه السلام...») ۱.۵ - عدم علم به حاکمانروایاتی است که بدون اشاره به وضعیت جهان و جانشین حضرت مهدی (علیه‌السّلام) آن را فقط در آگاهی خداوند سبحانه و تعالی دانسته است. همان گونه که دیده شد، چهار دیدگاه اخیر، نه فقط مخالفتی با دیدگاه نخست ندارد، بلکه می‌تواند به نوعی در تایید دیدگاه نخست باشد. ۲ - دیدگاه اهلسنتبسیاری از اهل‌سنت بر این باورند که پس از وفات مهدی (علیه‌السّلام) هیچ خیری در زندگی نخواهد بود [۹]
ابن‌منادی، أحمد بن جعفر، الملاحم، ص۱۸۴.
و دنیا به صورت هرج ومرج تا قیامت ادامه خواهد داشت. [۱۰]
مروزی، نعیم بن حماد، الفتن، ص۱۰۷۱.
[۱۱]
مروزی، نعیم بن حماد، الفتن، ص۲۰۷.
در کتاب البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان بابی با عنوان «فی موت المهدی علیه‌السّلام و ذکر احوال تقع بعده» سامان یافته است که در آن، چگونگی وفات آن حضرت و رخدادهایی که پس از او پدید خواهد آمد، بیان شده است و در روایاتی سخن از فتنه‌ها و شرها پس از درگذشت آن حضرت به میان آورده است. [۱۳]
متقی هندی، علی بن حسام‌الدين، البرهان فی علامات مهدی آخر الزمان، ص۹۵.
در عقد الدرر نیز روایتی از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به نقل از ابوسعید خدری آمده که پایان آن چنین است: «... (حکومت مهدی) همچنان تا هفت یا هشت یا نه سال ادامه خواهد یافت سپس هیچ خیری در زندگی پس از او نیست.» («... سبع سنین او ثمان سنین او تسع سنین ثم لا خیر فی الحیاة بعده») ناگفته نماند آنچه در آیات قرآن آمده است، مبنی بر این که در آستانۀ برپایی قیامت همه چیز نابود و منهدم می‌شود، (و لا تدع مع الله الها آخر لا اله الا هو کل شیء هالک الا وجهه له الحکم و الیه ترجعون، «و با خدا معبودی دیگر مخوان. خدایی جز او نیست. جز ذات او همه چیز نابودشونده است. فرمان از آن اوست. و به سوی او بازگردانیده می‌شوید.») مقصود زمان پیوسته به برپایی قیامت است. ۳ - عناوین مرتبطآخر الزمان، اشراط الساعة، رجعت، فرجام حضرت مهدی (علیه‌السلام) ۴ - پانویس
۵ - منبعفرهنگ نامه مهدویت، برگرفته از مقاله «آستانه قیامت»، تاریخ بازیابی ۹۸/۹/۱۸. |